kherkbestemming
27 augustus 2013 - erst



Noordaanzicht van een aangrenzend gebouw van de nieuwe moskee Lombok.

Soorten herbestemming Het éne geloof groeit, het andere krimpt. Wat is logischer dan dat moslims verhuizen naar een leegstaande kerk? Dat is genoeg gebeurd, maar - mede door nieuwbouw - kan die migratie het enorme aantal leegkomende kerkgebouwen niet opvangen. Geloof komt te voet, maar gaat te paard.

De meest tot de verbeelding sprekende herbestemming van een kerkgebouw is, dat de schil zo belangrijk is, dat er niet aan mag worden gesleuteld, dat er met losse demonteerbare units moet worden gewerkt. Zo is mijn oog er ook op gevallen: strakke witte blokken maken de historische muren nog ruwer, robuuster, gelijk een grot.

Maar wat als de monumentale waarden niet zo bijzonder zijn?






Deze kerk was niet zo monumentaal dat de nieuwe bestemming werd verstopt.

Ontkerkelijking De herbestemming van een kerk is een bijzondere herbestemming. Van huis van God naar huis van mensen: de fysieke neerslag van ontkerkelijking, individualisering: eigen waarheden en rituelen. Vaak gevolg van het niet meer letterlijk ontvangen van 'de heilige boeken'.

Kun je nog wel iets voetstoots aannemen? Weer naar de gebouwde wereld. Van veilig geborgen in de schuilplaats, ga je op de gure top alle seizoenen zelf trotseren, als je niet vervalt in allerlei substituten voor God.

De achter(kop)gevel oogt nog rommeliger dan de voorkant.

Kerkverlaters geven hun kerkelijk verleden een plek, opvoeding raak je immers nooit helemaal kwijt. De herbestemming van de afkomst: er zijn parallellen met hoe ontwerpen dat doen bij kerkgebouwen.

Dat geldt ook het principiele verschil tussen het sterk tot de verbeelding sprekende herbestemmen van kerken met grote monumentale waarde (Los) en het herbestemmen van kerken die niet zo tot de verbeelding spreken (Fusie) .

Maar van binnen is het zo logisch als logisch zijn kan.
De eigen gevel maakt het 'onkerkelijk' ondanks het kerkraam.

Los Strakke witte blokken, sterk contrasterend met de schil van de monumentale kerk en met het vaak gehandhaafde meubilair. Te zien als levensbeschouwing die vrij staat in het religieuze (verleden).

Ontmantel de strakwitte units - denk ze weg - en je bent zo weer in het huis van God. Niets voor jou? Geen probleem, ondertussen profiteer je wel van de warmte van die eeuwenoude schil van de baarmoeder-kerk.

De zijkant oogt logisch en heeft een Vroeg Christelijke uitstraling.

Fusie Als de herbestemming de kerk aantast, aanpast op het wonen, is er integratie. Vergelijk de fusie tussen collectief geloof en individueel leven, een kerkverlater-individualist die de collectieve God voortaan vertaalt met 'wat gebeurt'.

Met het individueel worden van het collectieve wordt het individuele ook weer collectiever, alleen al doordat meerdere woonunits in één pand zitten. SuperNova Studios was architect bij de fusionele herbestemming van de Emmaüskerk.

de twee herbestemmingsprincipes

Emmaüsganger De kopgevels voor en achter komen rommelig over. Niet harmonisch. Maar daar spreekt juist uit dat het geen kerk meer is.

Dat de nieuwe bestemming zich niet verstopt in de oude, dat de nieuwe bestemming een fusie aangaat met de oude. Ook dat is spannend.

Het pand aan de kop. Rechts achterin een raam uit de toren.

De buitenkant kon ik pas waarderen toen een allervriendelijkste bewoner me - gelijk Jezus in het verhaal van de Emmaüsgangers - binnen liet zien dat wat buiten rommelig lijkt, van binnenuit het directe gevolg, de resultante is van het wonen.

Later mocht ik van een andere gastvrije bewoner, op initiatief van de eerste, ook het wonen achter de voorgevel ervaren. Het was me vreemd te moede om binnen - precies omgekeerd aan buiten - te kunnen vergeten dat je in een kerk zit.

Geen kerkraam te zien, een nieuwe sacraliteit door de lage zonnestand.

Het idee van de oorspronkelijke kerk kun je wel meer naar voren halen. Het verschil met het Los-principe kan verkleind. Niet ruimtelijk.

Je zou bijvoorbeeld de muziek in de gangen of het geluid van de deurbellen de galm mee kunnen geven die hoort bij het oorspronkelijke kerkvolume.

foto's begin 2013

dossier religieuze gebouwen